Sự
sụp đổ chế độ xã hội chủ nghĩa (XHCN) ở Liên Xô và các nước Đông Âu cuối thập
niên 80 đầu thập niên 90 là một cơn động đất chính trị lớn của thế kỷ 20. Nó có
ảnh hưởng lớn không chỉ đối với thế giới XHCN và độc lập dân tộc mà còn cả đối
với thế giới tư bản chủ nghĩa.
Các ông trùm chiến lược, chiến lược gia và
chính khách cỡ bự của chủ nghĩa tư bản đều hoan hỷ ăn mừng rằng đây là hồi
chuông báo tử, rằng chủ nghĩa xã hội (CNXH) sẽ diệt vong vào cuối thế kỷ 20. Ta
nhận định hoàn toàn ngược lại. Sự sụp đổ ở Liên Xô và các nước Đông Âu kéo theo
thoái trào của phong trào cộng sản và công nhân thế giới là một tổn thất lớn,
nhưng đó là tạm thời chứ không phải tất yếu, tin rằng, các nước XHCN còn
lại sẽ giữ vững trận địa, đảng cộng sản và công nhân sẽ khôi phục hoạt động
trong điều kiện mới, và xu thế XHCN sẽ tiếp tục đi dưới hình thức này
hay hình thức khác.
Câu trả lời bước đầu đã có vào cuối thế kỷ 20, đầu thế
kỷ 21. CNXH không hề diệt vong. Các nước XHCN còn lại không
những giữ vững trận địa mà còn định hướng vững vàng cho sự phát triển tiến lên.
Từ vùng Trung-Nam Mỹ đã phát sinh phong trào XHCN kiểu Mỹ Latinh,
khởi đầu từ Venezuela rồi lan ra một số nước khác... Chủ nghĩa tư bản thế giới
không thể chứng minh được rằng nó là lực lượng thống trị toàn cầu và xã hội tư
bản là xã hội tốt đẹp cuối cùng của loài người. Ngay giữa lúc thế giới tư bản
chủ nghĩa huênh hoang về sức sống dài lâu của nó cũng lâm vào khủng hoảng cục
bộ, rồi đến khủng hoảng toàn diện hơn, kể từ năm 2008 đến nay, vẫn còn chưa
hoàn toàn hồi phục. Thế giới từ lưỡng cực thành đơn cực, rồi nay lại thành đa
cực. Các nước thuộc các chế độ chính trị, xã hội khác nhau đều tham gia
"toàn cầu hóa" và "hội nhập quốc tế", vừa cạnh tranh, vừa
hợp tác dưới nhiều cung bậc khác nhau.
Điểm qua như thế để thấy rõ rằng, gần 30
năm qua, xung quanh vấn đề nên theo hay không theo CNXH, diễn biến tư tưởng
trong cán bộ, đảng viên và trong xã hội ở nước ta cũng không thuần nhất và khá
phức tạp, nhưng về cơ bản vẫn kiên định con đường mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân
ta đã lựa chọn.
Quan điểm "phê phán quan điểm cho rằng
CNXH sụp đổ ở Liên Xô và Đông Âu, vì thế Việt Nam không nên và không thể gắn
liền mục tiêu độc lập dân tộc và CNXH" không phải bây giờ mới có mà đã có
từ lâu, từ sau khi CNXH ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ. Nhưng từ đó đến nay, những
kẻ chống đối không còn nói nhẹ nhàng như thế, họ thẳng thừng đòi "Đảng
Cộng sản Việt Nam tự giác và chủ động thay đổi Cương lĩnh, từ bỏ đường lối sai
lầm về xây dựng CNXH, chuyển hẳn sang đường lối dân tộc và dân chủ, trọng tâm là
chuyển đổi thể chế chính trị từ toàn trị sang dân chủ một cách kiên quyết nhưng
ôn hòa...". Và đến thời điểm chúng ta đang tiến hành "phê phán các
quan điểm sai trái, xuyên tạc cuộc đấu tranh chống sự suy thoái về tư tưởng
chính trị, những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa"
trong nội bộ", có người mang danh đảng viên, còn ngạo mạn nói rằng, trong
lựa chọn đường lối, Đảng ta đã sai lầm không chỉ từ Hội nghị thành lập Đảng
(năm 1930) mà là từ Hội nghị Tua (năm 1921). Ý tứ đằng sau những giọng điệu ấy
là gì, chắc mỗi người chúng ta đều biết.
Với quan điểm ấy, họ đã sai lầm ít
nhất là ở 8 điểm sau đây:
Về sự sụp đổ ở Liên Xô và Đông Âu:
Thứ nhất: Sự sụp đổ ở Liên Xô và Đông
Âu là sự sụp đổ của một mô hình xây dựng CNXH, chứ không phải sự sụp đổ của
CNXH nói chung, với tư cách là một nấc thang phát triển của xã hội loài người,
theo quan điểm của Chủ nghĩa Mác-Lênin.
Thứ hai: Chế độ Xô viết ngay từ lúc
mới ra đời ở Nga sau Cách mạng Tháng Mười (năm 1917) và sau này trên toàn Liên
bang Xô viết, đã tỏ rõ được tính ưu việt so với các chế độ chính trị-xã hội
trước đó. Chính quyền Xô viết thực sự là chính quyền của công-nông-binh và của
nhân dân lao động nói chung. Nhờ tính ưu việt đó, nó đã đánh thắng cuộc chiến
tranh can thiệp của các nước đế quốc sau Cách mạng Tháng Mười, lập lại hòa bình
và xây dựng chế độ mới, thực hiện công nghiệp hóa và tập thể hóa nông nghiệp
thành công, đánh thắng cuộc chiến tranh xâm lược của phát xít Đức-Nhật, dẫn tới
sự ra đời của hệ thống XHCN thế giới. Vào thập niên 60 và 70 của thế
kỷ 20 sự nghiệp xây dựng CNXH ở Liên Xô đạt được những thành công lớn, khiến
cho Đảng và Nhà nước Xô viết ngộ nhận là CNXH đã xây dựng xong và chủ trương
Liên Xô bước vào thời kỳ xây dựng chủ nghĩa cộng sản. Sự thật thì cũng thời
gian đó, nhiều nhược điểm và khuyết tật trong nội bộ Nhà nước Xô viết cũng bắt
đầu hé lộ, nhất là khi so sánh với những bước phát triển của hệ thống tư bản
chủ nghĩa thời đó. Nếu vì sự sụp đổ sau này mà phủ nhận sạch trơn những gì chế
độ Xô viết đã giành được là một sai lầm trong cách nhìn lịch sử.
Thứ ba: Vào những năm cuối thập niên
70, đầu thập niên 80 của thế kỷ 20, sau khi phát hiện sự chậm trễ của mình,
Liên Xô đề ra chính sách cải tổ; các nước XHCN Đông Âu cũng đề ra cải
cách. Cải tổ và cải cách nhằm mục tiêu tăng tốc về kinh tế và thực hiện chế độ
dân chủ rộng rãi hơn. Sai lầm của Liên Xô và các nước Đông Âu lúc đó là đã sa
vào chủ nghĩa đa nguyên, đa đảng đối lập, buông lỏng vai trò lãnh đạo của Đảng,
gây hoang mang, dao động trong đông đảo quần chúng, dẫn đến hỗn loạn xã hội, khiến
cho ở Đông Âu, chính quyền bị các thế lực thù địch cướp lấy, còn Liên Xô thì
chia rẽ sâu sắc trong nội bộ lãnh đạo, cuối cùng chính quyền cũng lọt vào tay
nhóm chống đối trong Bộ Chính trị, những kẻ chống chính quyền Xô viết từ rất
sớm. Không thấy nguyên nhân trực tiếp của sự sụp đổ là ở đây, mà coi sự sụp đổ
là tất yếu của chính quyền Xô viết cũng là sai lầm trong cách nhìn lịch sử.
Thứ tư: Bên cạnh những nguyên nhân chủ
quan nêu trên (tuy chưa hết), còn có một nguyên nhân trực tiếp khác nữa là âm
mưu và thủ đoạn trong chiến lược "diễn biến hòa bình" của các thế lực
thù địch đế quốc chủ nghĩa. Sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, chúng đẩy mạnh
chạy đua vũ trang. Trong khi lãnh đạo Liên Xô chủ trương thi đua hòa bình thì
chúng một mặt đẩy mạnh chạy đua vũ trang, mặt khác đề ra chiến lược "diễn
biến hòa bình" để xóa bỏ CNXH mà không cần chiến tranh và súng đạn. Liên
Xô và nhiều nước khác đã sa vào cái bẫy này của chúng mà không tự giác phát
hiện.
Về sự lựa chọn độc lập dân tộc gắn
liền với CNXH ở Việt Nam.
Thứ năm: Đúng là ngay từ ngày mới
thành lập, Đảng ta đã đề ra chủ trương "làm tư sản dân quyền cách mạng và
thổ địa cách mạng để đi tới chủ nghĩa cộng sản". Như cách nói ngày nay, đó
là làm cách mạng giải phóng dân tộc, tiến lên làm cách mạng XHCN. Đường lối
độc lập dân tộc gắn liền với CNXH được đề ra xuất phát từ thực tế tình hình
nước ta lúc bấy giờ là thuộc địa của Pháp, cũng xuất phát từ xu thế phát triển
có tính quy luật của thời đại mới sau Cách mạng Tháng Mười Nga là tiến lên
CNXH. 87 năm qua, những chặng đường phát triển của cách mạng Việt Nam và những
thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử đạt được đã chứng minh sự đúng đắn của
đường lối này, cớ sao vì sự sụp đổ ở Liên Xô và Đông Âu mà phải từ bỏ nó?
Thứ sáu: Trong xây dựng CNXH, Việt Nam
học tập kinh nghiệm của Liên Xô và các nước XHCN đi trước nhưng hoàn
toàn không có sự sao chép. Mô hình xây dựng CNXH ở Việt Nam không phải là mô
hình Xô viết của Liên Xô, bởi sự khác biệt cơ bản là ở chỗ, một bên là từ cơ sở
của chế độ tư bản đi lên, một bên từ độc lập dân tộc đi lên. Bác Hồ từng nói:
"Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được
hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo
mặc, ai cũng được học hành”(1). CNXH đối với Bác, như ngày nay chúng ta vẫn
nói, là dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Nhầm lẫn giữa mô
hình xây dựng CNXH ở Việt Nam với mô hình Xô viết là một sự sai lầm lớn.
Thứ bảy: Vào những năm Liên Xô và Đông
Âu tiến hành cải tổ và cải cách, Việt Nam cũng đề ra đuờng lối đổi mới. Những
nhân tố đầu tiên của đổi mới xuất hiện từ những năm 70 đầu những năm 80 của thế
kỷ 20, nhưng đổi mới toàn diện trở thành đường lối chính thức của Đảng Cộng sản
Việt Nam vào cuối năm 1986 theo Nghị quyết Đại hội VI của Đảng. Đổi mới của chúng
ta không đi theo vết xe đổ của cải tổ và cải cách ở Liên Xô và Đông Âu. Đảng ta
đã nêu rõ 6 nguyên tắc của đổi mới, trong đó vấn đề giữ vững định
hướng XHCN, đổi mới chứ không đổi màu là nguyên tắc đầu tiên. Chúng ta
cũng bác bỏ quan điểm cho rằng “đổi mới là nửa vời, không nhất quán”. Sự thật
là đổi mới của chúng ta qua hơn 30 năm đã đưa lại những thành tựu to lớn, có ý
nghĩa lịch sử, làm cho Việt Nam càng vững bước đi lên trên con đường độc lập
dân tộc và CNXH. Đánh đồng đổi mới của Việt Nam với cải tổ và cải cách ở Liên
Xô và Đông Âu là một sai lầm có dụng ý.
Thứ tám: Tổng kết 30 năm đổi mới cho
thấy: Nhận thức của Đảng ta về CNXH và về con đường đi lên CNXH ở Việt Nam ngày
càng sáng tỏ hơn.
Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ
quá độ lên CNXH (bổ sung, phát triển năm 2011) chỉ rõ: "Đi lên chủ nghĩa
xã hội là khát vọng của nhân dân ta, là sự lựa chọn đúng đắn của Đảng Cộng sản
Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh, phù hợp với xu thế phát triển của lịch
sử"(2) .
Cương lĩnh nêu lên 8 đặc trưng của CNXH mà
nhân dân ta xây dựng, trong đó 3 đặc trưng đầu tiên là: Dân giàu, nước mạnh,
dân chủ, công bằng, văn minh; do nhân dân làm chủ; có nền kinh tế phát triển
cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp.
Thử hỏi, con đường độc lập dân tộc đi lên
CNXH xán lạn như vậy tại sao chúng ta phải từ bỏ chỉ vì mô
hình XHCN ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ?
Trong khi nêu lên 8 sai lầm cơ bản như
trên, người viết bài này muốn đặt ra câu hỏi đối với các tác giả đòi chúng ta
từ bỏ con đường XHCN, ý đồ thực sự của các vị phía sau đòi hỏi này là gì?
